Κρυπτονομίσματα και η Έλλειψη (Κρυπτο)Λογιστικής
Ανάλυση των Χρήστου Αντωνόπουλου και Διονύση Σταμίρη
Η επιχειρηματική κοινότητα, και όχι μόνο, αναζητά συνεχώς νέους, καινοτόμους, αποτελεσματικούς (ακόμα και μη ανιχνεύσιμους) τρόπους διεκπεραίωσης των δραστηριοτήτων χωρίς την μεσολάβηση Κεντρικών Τραπεζών. Στην προσπάθεια για μείωση του χρόνου και του κόστους των συναλλαγών οδηγηθήκαμε την τελευταία 10ετία στη δημιουργία μιας νέας μορφής χρήματος, τα κρυπτονομίσματα. Η χρήση τους ολοένα και αυξάνεται και το παρόν άρθρο εξετάζει την αντιμετώπιση τους από λογιστική σκοπιά, κυρίως σε επίπεδο International Financial Reporting Standards (IFRS), όπου όμως η καθοδήγηση σε παγκόσμιο επίπεδο παραμένει ελλιπής. Έτσι, από την μία πλευρά πληκτρολογώντας σήμερα την λέξη Bitcoin στο Google εμφανίζονται 707 εκατομμύρια αποτελέσματα, και από την άλλη, οι λογιστικές αρχές των περισσότερων χωρών επιλέγουν ενός είδους….εκκωφαντική σιωπή ενισχύοντας την ήδη θολή εικόνα που έχουμε γι’ αυτά.
Ο παρακάτω πίνακας συνοψίζει τα ευρήματα της ανάλυσης μας σε σχέση με τα κρυπτονομίσματα:
| ΠΡΟΤΥΠΟ | Κατηγοριοποίηση | Αποδεκτό σύμφωνα με τα IFRS |
| ΔΛΠ 7 Κατάσταση Ταμειακών Ροών | Μετρητά και ισοδύναμα μετρητών | Όχι |
| ΔΠΧΑ 9 Χρηματοοικονομικά μέσα | Χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο στην εύλογη αξία μέσω αποτελεσμάτων | Όχι |
| ΔΛΠ 40 Επενδύσεις σε ακίνητα | Επενδυτική ιδιοκτησία | Όχι |
| ΔΛΠ 16 Ακίνητα, εγκαταστάσεις και εξοπλισμός | Ακίνητα, εγκαταστάσεις και εξοπλισμός | Όχι |
| ΔΛΠ 38 Άυλα περιουσιακά στοιχεία | Άυλα περιουσιακά στοιχεία | Ναι |
| ΔΛΠ 2 Αποθέματα | Αποθέματα | Ναι (υπό προϋποθέσεις) |
Εισαγωγή στα κρυπτονομίσματα
Τα κρυπτονομίσματα είναι μία αποκεντρωμένη ηλεκτρονική μορφή χρήματος δια μέσω ενός δικτύου που επιτρέπει σε δύο ή περισσότερους υπολογιστές να μοιράζονται τους πόρους τους ισοδύναμα. Βασίζονται πάνω στις αρχές της κρυπτογραφίας για την διασφάλιση του δικτύου και την επαλήθευση των συναλλαγών. Τα περισσότερα κρυπτονομίσματα κάνουν χρήση μιας κατανεμημένης βάσης δεδομένων ως τον πυλώνα του συστήματος τους, το επονομαζόμενο Blockchain. Αυτό τους δίνει το πλεονέκτημα να μην απαιτείται η παρέμβαση μιας κεντρικής αρχής όπως η τράπεζα για να πραγματοποιηθεί μια συναλλαγή. Το πιο γνωστό κρυπτονόμισμα στον κόσμο αποτελεί το Bitcoin, που παρουσιάστηκε το 2009. Λόγω της φύσης του λογισμικού του, επετράπη σε πολλούς προγραμματιστές να πειραματιστούν με τον κώδικά του και να τον τροποποιήσουν (forking). Έκτοτε δημιουργήθηκε μια πληθώρα νέων κρυπτονομισμάτων στα οποία έχουν γίνει προσπάθειες για να βελτιωθούν ή και να προστεθούν λειτουργίες όπως ταχύτερες συναλλαγές, μεγαλύτερη ανωνυμία κ.ά. Το κυριότερο χαρακτηριστικό του κρυπτονομίσματος είναι ο αποκεντρωτικός χαρακτήρας του και μέσω αυτού η ανθεκτικότητά του σε κάθε μορφής προσπάθεια για έλεγχο και παρέμβαση.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι παρόλο που η χρήση των κρυπτονομισμάτων τόσο από άτομα όσο και από επιχειρήσεις είναι πλέον διαδεδομένη, συνεχίζουν να υπάρχουν ερωτήματα για τη νομική τους υπόσταση, αλλά και τον φορολογικό τους χειρισμό. Η αξία τους αυτήν την στιγμή ξεπερνά συνολικά τα $250 δισεκατομμύρια με τον αμερικανικό κολοσσό Tesla να ανακοινώνει πρόσφατα ότι δέχεται πλέον πληρωμές σε Bitcoin.
Ποιες είναι οι λογιστικές επιλογές κατάταξης των κρυπτονομισμάτων;
Τα κρυπτονομίσματα αποτελούν στοιχεία ενεργητικού (Assets) δεδομένου ότι εξ ορισμού ως στοιχείο ενεργητικού θεωρείται ένας πόρος που ελέγχεται από την οντότητα ως αποτέλεσμα παρελθόντων γεγονότων, έχει χρηματική αξία και αναμένεται να προσφέρει οικονομικά και άλλα οφέλη η εκμετάλλευση τους. Η ένταξη ενός ψηφιακού νομίσματος στην περιουσία της επιχείρησης ταυτίζεται με τον ορισμό, δεδομένου ότι μια οικονομική οντότητα θα λάβει ένα ψηφιακό νόμισμα σε αντάλλαγμα για υπηρεσίες και όταν το ψηφιακό νόμισμα πωληθεί ή ανταλλαχθεί, τα οικονομικά οφέλη θα εισρεύσουν στην οντότητα. Αν αναλογιστούμε τις κατηγορίες του ενεργητικού που θα μπορούσαμε να εντάξουμε τα κρυπτονομίσματα θα διαπιστώσουμε πως τελικά μόνο μία εναρμονίζεται σε ικανοποιητικό βαθμό με τον ορισμό τους.
Μετρητά και ισοδύναμα μετρητών
Ως μιας μορφής «ηλεκτρονικό χρήμα», η πρώτη κατηγορία που πιθανώς να σκεφτόμασταν να τα εντάξουμε είναι στα μετρητά και τα ισοδύναμα μετρητών. Τα μετρητά υπάρχουν με τη μορφή χαρτονομίσματος ή μεταλλικού νομίσματος, ενώ εκδίδονται και υποστηρίζονται από μια κυβέρνηση ως νόμιμο μέσο συναλλαγών (legal tender). Tα ψηφιακά νομίσματα δεν αποτιμούν την αξία τους σε χρυσό, δεν εκδίδονται από μια κεντρική τράπεζα, ούτε υποστηρίζονται από κάποια κυβέρνηση. Συνεπώς, δεν μπορούν να θεωρηθούν μετρητά σύμφωνα με τα IFRS. Τα ισοδύναμα μετρητών είναι βραχυπρόθεσμες επενδύσεις υψηλής ρευστότητας, οι οποίες είναι άμεσα μετατρέψιμες σε γνωστά ποσά μετρητών και οι οποίες υπόκεινται σε ασήμαντο κίνδυνο αλλαγής της αξίας τους. Τα κρυπτονομίσματα δεν έχουν ημερομηνία λήξης και υπόκεινται σε σημαντικό κίνδυνο αλλαγής της αξίας τους (extremely high price volatility). Άρα, ούτε o ορισμός των ισοδύναμων μετρητών φαίνεται να τα καλύπτει.
Χρηματοοικονομικά μέσα στην εύλογη αξία μέσω αποτελεσμάτων
Μια άλλη λογική ενδεχόμενη προσέγγιση στη λογιστική απεικόνιση των κρυπτονομισμάτων θα ήταν να παρουσιαστούν ως χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία στην εύλογη αξία μέσω των αποτελεσμάτων. Άλλωστε, θα ταίριαζε μια τέτοια προσέγγιση και στον επενδυτικό χαρακτήρα των κρυπτονομισμάτων με την υψηλή μεταβλητότητα.
Για να είναι δυνατή μια τέτοια προσέγγιση θα χρειαζόταν τα κρυπτονομίσματα να ανταποκριθούν στον ορισμό του χρηματοοικονομικού μέσου όπως ορίζεται στο ΔΛΠ 32 «Χρηματοοικονομικά Μέσα: Παρουσίαση».
Τα κρυπτονομίσματα δεν είναι χρηματοοικονομικά μέσα σύμφωνα με τα IFRS επειδή δεν αντιπροσωπεύουν μετρητά ή συμβόλαιο που θεμελιώνει δικαίωμα ή υποχρέωση παράδοσης ή λήψης μετρητών ή άλλου χρηματοοικονομικού μέσου. Άρα και αυτή η κατηγορία αποκλείεται.
Περιουσιακά στοιχεία με φυσική υπόσταση
Επίσης, θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει τα κρυπτονομίσματα ως υλικά στοιχεία του ενεργητικού. Οι Ενσώματες Ακινητοποιήσεις (ΔΛΠ 16), τα Επενδυτικά Ακίνητα (ΔΛΠ 40) και τα Αποθέματα (ΔΛΠ 2) αναφέρονται σε στοιχεία ενεργητικού με φυσική υπόσταση. Οι Ενσώματες Ακινητοποιήσεις αποτελούν ιδιοχρησιμοποιούμενους πόρους, τα Επενδυτικά Ακίνητα κατέχονται για την επενδυτική τους προοπτική και τα Αποθέματα κατέχονται προς πώληση κατά τον συνήθη κύκλο εργασιών μιας επιχείρησης. Τα ψηφιακά νομίσματα δεν έχουν φυσική υπόσταση, έτσι δεν πληρούν τον ορισμό των Ενσώματων Ακινητοποιήσεων ή των Επενδυτικών Ακινήτων. Επιπλέον, για όσες οντότητες δεν έχουν σαν κύρια δραστηριότητα την εμπορία κρυπτονομισμάτων, δεν μπορούν να τα εμφανίσουν ως αποθέματα. Αν η εταιρεία όμως αγοράζει και πουλάει κρυπτονομίσματα ως βασικό κομμάτι του επιχειρηματικού της μοντέλου, θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τις διατάξεις του ΔΛΠ 2 για “commodity broker-traders” και να αποτιμήσει τα κρυπτονομίσματα ως αποθέματα στην εύλογη αξία με τις διαφορές αποτίμησης να πηγαίνουν στα Αποτελέσματα Χρήσης.
Άυλα περιουσιακά στοιχεία
Τα κρυπτονομίσματα φαίνεται ότι θα μπορούσαν να κατηγοριοποιηθούν ως άυλα στοιχεία ενεργητικού βάση ορισμού. Άυλα στοιχεία ενεργητικού (ΔΛΠ 38) θεωρούνται μη νομισματικά στοιχεία χωρίς φυσική υπόσταση. Τα ψηφιακά νομίσματα στερούνται α) φυσικής υπόστασης, β) είναι αναγνωρίσιμα ξεχωριστά και γ) πρόκειται για μη νομισματικά στοιχεία, επειδή δεν πληρούν τον ορισμό του χρήματος/μετρητών. Κατά συνέπεια, φαίνεται ότι πληρούν τον ορισμό των άυλων στοιχείων ενεργητικού.
Σε αυτήν την βάση, η παγκόσμια λογιστική κοινότητα αποδέχεται την κατηγοριοποίηση σε άυλα ως την πιο κατάλληλη στις περισσότερες περιπτώσεις. Στη συνέχεια όμως προκύπτουν διάφορα θέματα σχετικά με την λογιστικοποίηση τους ως άυλα στοιχεία.
Ποια θα μπορούσε, λοιπόν, να είναι η λογιστική προσέγγιση του νέου αυτού επενδυτικού εργαλείου;
Περιέργως, δεν υπάρχουν αυτή την στιγμή λογιστικοί κανόνες καταχώρισης και αποτίμησης κρυπτονομισμάτων (ψηφιακού νομίσματος), είτε στα Ε.Λ.Π., είτε στα IFRS, είτε στα U.S. GAAP, παρά την ευρεία εξάπλωση της χρήσης των κρυπτονομισμάτων τα τελευταία χρόνια.
Η πλειοψηφία του χρηματοοικονομικού κόσμου συντάσσεται υπέρ της άποψης ότι η σωστότερη αποτύπωση στις οικονομικές καταστάσεις ενός ψηφιακού νομίσματος θα ήταν σε εύλογη αξία (fair value). Δεδομένου ότι αυτή είναι η αξία στην οποία οι κάτοχοι κρυπτονομισμάτων είτε θα ρευστοποιήσουν την επένδυσή τους είτε θα μπορούν να συναλλάσσονται για αγαθά και υπηρεσίες. Παράλληλα βάση υπαρχόντων ορισμών, μια οικονομική οντότητα θα μπορούσε να επιλέξει να τα επιμετρήσει ως άυλο (ΔΛΠ 38) σε:
- Cost model: κόστος αρχικής αναγνώρισης, μείον αποσβέσεις και τυχόν απομειώσεις.
- Revaluation model: H επιλογή αναπροσαρμογής είναι διαθέσιμη μόνο σε εκείνα τα περιουσιακά στοιχεία που διαπραγματεύονται σε ενεργές αγορές (που μπορεί να μην ισχύει για όλα τα κρυπτονομίσματα). Εδώ, η αρχική αναγνώριση γίνεται στο κόστος απόκτησης με τα μεταγενέστερα κέρδη από την εύλογη αξία θα πρέπει να αναγνωρίζονται στα Ίδια Κεφάλαια μέσω των Λοιπών Εισοδημάτων και οι ζημίες θα πρέπει να αναγνωρίζονται στην Κατάσταση Αποτελεσμάτων, εκτός αν τα κέρδη ή ζημιές αφορούν αντιστροφές προηγουμένων ζημιών ή κερδών, αντίστοιχα.
Με βάση το ότι τα ψηφιακά νομίσματα έχουν αξία αποθήκευσης πλούτου και επομένως απροσδιόριστη ωφέλιμη ζωή, δεν πρέπει να αποσβένονται. Βέβαια λόγω ραγδαίων αλλαγών στην τεχνολογία ο όρος «απροσδιόριστη» δεν σημαίνει και άπειρη. Άρα πρέπει να εξετάζονται τουλάχιστον μια φορά τον χρόνο για απομείωση, συγκρίνοντας την λογιστική τους αξία με την ανακτήσιμη.
Ελληνική Νομοθεσία
Η τελευταία και μοναδική γνωμοδότησή του ΣΛΟΤ (104/27.02.2018) τέμνεται σε μεγάλο βαθμό με την παραπάνω IFRS ανάλυση για το λογιστικό χειρισμό των κρυπτονομισμάτων. Πιο αναλυτικά αναφέρει ότι μπορούν να αντιμετωπιστούν λογιστικά ως εξής:
- ως απόθεμα, εφόσον προορίζεται για πώληση στη συνήθη δραστηριότητα της οικονομικής οντότητας. Στην περίπτωση αυτή, τόσο στο πλαίσιο των IFRS, όσο και στο πλαίσιο των Ε.Λ.Π. αποτιμάται στο κόστος (κόστος κτήσεως μείον σωρευμένες ζημίες απομείωσης),
- ως άυλο περιουσιακό στοιχείο, εφόσον κατέχεται ως επένδυση. Στην περίπτωση αυτή:
- στο πλαίσιο των IFRS μπορεί να αποτιμάται, είτε στο αποσβέσιμο κόστος (κόστος κτήσεως μείον σωρευμένες αποσβέσεις και ζημίες απομείωσης), είτε στην εύλογη αξία και
- στο πλαίσιο των Ε.Λ.Π. αποτιμάται στο αποσβέσιμο κόστος. Η επιλογή ανήκει στην οικονομική οντότητα.
Σε κάθε περίπτωση απαιτείται, στις επεξηγηματικές σημειώσεις (προσάρτημα) των χρηματοοικονομικών καταστάσεων, να παρατίθεται εκτενής γνωστοποίηση των λογιστικών κανόνων που ακολούθησε η οικονομική οντότητα για τη λογιστική αντιμετώπιση του ψηφιακού νομίσματος και επαρκής αιτιολόγηση της σχετικής επιλογής της.
Άλλα θέματα
Συναλλαγματικές διαφορές
Τα κρυπτονομίσματα θα πρέπει να μετατρέπονται στο νόμισμα παρουσίασης μιας επιχείρησης σύμφωνα με τις απαιτήσεις του ΔΛΠ 21 «Οι επιδράσεις μεταβολών των τιμών συναλλάγματος». Αυτό σημαίνει ότι η αξία κρυπτονομισμάτων θα καταχωρείται, κατά την αρχική αναγνώριση, χρησιμοποιώντας την συναλλαγματική ισοτιμία μεταξύ του νομίσματος παρουσίασης και του κρυπτονομίσματος κατά την ημερομηνία απόκτησης.
Όσον αφορά την μεταγενέστερη παρουσίαση των κρυπτονομισμάτων με δεδομένο ότι, κατά την άποψη μας, κατατάσσονται σε μη νομισματικά στοιχεία στο τέλος κάθε περιόδου αναφοράς, το ΔΛΠ 21 προβλέπει ότι:
- σε περίπτωση που αποτιμώνται με βάση το ιστορικό κόστος κτήσης θα πρέπει να μετατρέπονται με τη χρήση της συναλλαγματικής ισοτιμίας κατά την ημερομηνία της συναλλαγής, και
- σε περίπτωση που αποτιμώνται στην εύλογη αξία θα πρέπει να μετατρέπονται με τη χρήση της συναλλαγματικής ισοτιμίας την ημερομηνία επιμέτρησης της εύλογης αξίας.
Γνωστοποιήσεις στις οικονομικές καταστάσεις
Οι επιχειρήσεις που έχουν στην κατοχή τους κρυπτονομίσματα θα πρέπει να ακολουθούν τις γνωστοποιήσεις είτε του ΔΛΠ 2 είτε του ΔΛΠ 38 ανάλογα με την περίπτωση.
Οι επιχειρήσεις προκειμένου να συμμορφωθούν με την γενικότερη οδηγία του ΔΛΠ 1 «Παρουσίαση των Οικονομικών Καταστάσεων» όπου είναι η παροχή χρήσιμων πληροφοριών στους χρήστες των οικονομικών καταστάσεων θα πρέπει να γνωστοποιούν τα εξής:
- τον σκοπό διακράτησης των κρυπτονομισμάτων.
- την λογιστική πολιτική που ακολουθείται και πώς επιλέχθηκε.
- πώς έχει προσδιοριστεί η εύλογη αξία με κατάλληλη αναφορά στις απαιτήσεις γνωστοποίησης του ΔΠΧΑ 13 «Επιμέτρηση Εύλογης Αξίας».
Οι οντότητες που υιοθετούν την καταχώρηση σε ιστορικό κόστος κτήσης σύμφωνα με το ΔΛΠ 38, θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο γνωστοποίησης της εύλογης αξίας των περιουσιακών στοιχείων που κατέχονται ως επιπρόσθετες πληροφορίες. Γνωστοποίηση μεταβολών στην εύλογη αξία των κρυπτονομισμάτων μετά την ημερομηνία αναφοράς (μη διορθωτικά γεγονότα) και ιστορικές πληροφορίες σχετικά με τη μεταβλητότητα του κρυπτονομίσματος θα πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη ανεξάρτητα από το αν τα περιουσιακά στοιχεία αποτιμώνται στο κόστος ή στην εύλογη αξία.
Εν κατακλείδι
Σύμφωνα με τον Partner της UHY Axon, Χρήστο Αντωνόπουλο, “η χρήση των κρυπτονομισμάτων κατ’ ουσίαν διαφέρει τόσο από την χρήση των άυλων στοιχείων όσο και των αποθεμάτων. Αυτήν την στιγμή είναι ένα καθαρά επενδυτικό εργαλείο που θα έπρεπε να αποτιμάται σε εύλογη αξία μέσω αποτελεσμάτων, παρά το γεγονός ότι όπως έχει αναλυθεί από διάφορες πηγές δεν εμπίπτει στο IFRS ορισμό του χρηματοοικονομικού μέσου. Ακόμα και αν ακολουθηθεί το μοντέλο αναπροσαρμογής ως άυλο περιουσιακό στοιχείο, οι λογιστικές προκλήσεις παρακολούθησης είναι πολλές με κορυφαία το πως θα παρακολουθούνται οι κινήσεις (αγοραπωλησίες) μέσα στην χρήση και πως θα παρουσιάζονται τα αποτελέσματα ως λοιπά εισοδήματα στην Καθαρή Θέση”.
Περαιτέρω, ο Διονύσης Σταμίρης, Ορκωτός Ελεγκτής Λογιστής στην UHY Axon, θεωρεί ότι υπάρχει σημαντική καθυστέρηση από τις αρμόδιες επιτροπές λογιστικών προτύπων να πάρουν μια πιο σαφή θέση για ένα τόσο «ζεστό θέμα» και τονίζει – “Η λογιστική απεικόνιση των κρυπτονομισμάτων με βάση το κόστος έχει περιορισμένη αξία ενώ με βάση το μοντέλο αναπροσαρμογής μπορεί να αποδειχθεί περίπλοκη χωρίς ουσία. Θα ενθαρρύναμε τις λογιστικές αρχές, να πάρουν μια πιο ξεκάθαρη θέση για το θέμα ακόμα και αν χρειάζεται να επαναπροσδιορισθούν βαθιά θεμελιωμένοι λογιστικοί ορισμοί.”
Η οικονομία και η εμφάνιση των συναλλαγών είναι κάτι απόλυτα δυναμικό από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Η λογιστική απεικόνιση για να έχει αξία στον χρήστη πρέπει να είναι εξίσου δυναμική, σύγχρονη και να συμβαδίζει γοργά με το οικονομοτεχνολογικό γίγνεσθαι της εποχής μας. Όπως άλλωστε έχει γράψει και ο νομπελίστας εθνικός μας ποιητής Ελύτης – “Κάνε άλμα πιο γρήγορα από την φθορά”.
Partner, UHY Axon Ορκωτοί Ελεγκτές
Με εξειδίκευση σε θέματα IFRS
Email: cantonopoulos@axonaudit.gr
ΟΕΛ, UHY Axon Ορκωτοί Ελεγκτές
Με εξειδίκευση σε θέματα IFRS
Email: dstamiris@axonaudit.gr
Taxheaven.gr
